ICT als sleutel naar een duurzame toekomst

TNO zet zich in voor maatschappelijke vooruitgang door wetenschappelijke kennis te vertalen naar innovaties met aantoonbare impact. Via haar Smart Energy-kennisprogramma streeft de organisatie naar een succesvolle schaalvergroting van duurzame energie. ICT speelt hierin een sleutelrol, zowel bij de noodzakelijke technische als sociale innovatie.

Behalve de schade die hun verbranding aan het milieu toebrengt, hebben fossiele brandstoffen nog een nadeel: ooit raken ze op. Steeds meer landen en bedrijven investeren daarom in duurzame energie door grote parken met windmolens of zonnepanelen aan te leggen. Tegelijkertijd vindt er door diverse innovaties een decentralisering van energieopwekking plaats, bijvoorbeeld door de productie van gas via vermesting in stallen. Volgens Harold Veldkamp, directeur Smart Energy Systems bij TNO, laten deze nieuwe energievoorzieningen zich echter niet zo makkelijk op het bestaande energienetwerk aansluiten. “De grootste uitdaging zal zijn om duurzame energie te implementeren met behoud van een stabiele levering”, stelt hij. “Het tijdstip en de mate van productie van bijvoorbeeld windmolens fluctueert. Dit stelt heel andere eisen aan het netwerk dan een gereguleerde elektriciteitsopwekking vanuit de huidige energiecentrales. En als sommige consumenten hun gas ook nog eens lokaal van boerderijen gaan betrekken, ontstaat er nog meer onzekerheid tussen vraag en aanbod op het energienetwerk. Via ons Smart Energy-kennisprogramma willen we de komende jaren een strategie ontwikkelen om deze nieuwe energiebronnen succesvol te implementeren.”

Virtuele markt

“ICT wordt een kernonderdeel van ons energiesysteem”, voorziet Veldkamp. “Deze technologie dient de behoefte om op het energienetwerk steeds meer zaken te meten en reguleren. ICT zal dan wel met beleid geïntegreerd moeten worden. Goed functionerende ICT-systemen kennen immers een uitval van gemiddeld zes tot acht uur per klant per jaar. Ter vergelijking: bij elektriciteit duurt die uitval hooguit dertig minuten, bij gas zelfs dertig seconden. De vraag is dan ook hoe we de zekerheid van levering gaan handhaven óndanks ICT.” Ligt er eenmaal een betrouwbare technische basis, dan ontsluit juist ICT de mogelijkheid tot een bijna revolutionaire innovatie van de energiesector. Als voorbeeld noemt Veldkamp de consumenten die zelf elektriciteit opwekken via zonnepanelen of de toekomstige generatie cv-ketels. “Je zou deze huishoudens via ICT aan elkaar kunnen koppelen en op afstand besturen alsof het een virtuele elektriciteitscentrale betreft. Wellicht dat sommige van deze consumenten zich willen verenigen om hun overschot aan elektriciteit te verhandelen op een virtuele markt. Anderen nemen liever de vrijheid om individueel te verkopen of om energie gratis te schenken aan vrienden of een goed doel. Door al deze handelingen te registreren en herleidbaar op de afrekening te verwerken, zal ICT bijdragen aan het ontstaan van vele nieuwe businessmodellen.”

Tussen de oren

Een betrouwbare levering is een noodzakelijke, maar geen afdoende voorwaarde voor de consument om over te stappen op duurzame energie. “Succes is ook een kwestie van sociale innovatie”, stelt Expertisemanager Business Innovation & Customer Behaviour Natascha Agricola. “Willen we de transitie naar duurzame energie laten slagen, dan is het cruciaal om voldoende maatschappelijk draagvlak te creëren door aansluiting te bewerkstelligen op de belevingswereld van consumenten. Het informeren en motiveren van het gewenste gedrag via de inzet van ICT staat daarbij centraal. Zo kun je via social media aan het imago van duurzame energie werken. Als gebruikers bijvoorbeeld positieve ervaringen uitwisselen en laten zien dat duurzame energie goed bruikbaar is, maakt dat consumenten enthousiast om samen nieuwe initiatieven te ontwikkelen. Je ziet nu al dat duurzaamheid waarde toevoegt binnen bepaalde groepen op internet, omdat het gebruiken van modieuze maar klimaatneutrale producten leuk is dan wel aansluit bij de identiteitsbeleving.” Met behulp van ICT kun je niet alleen het imago van duurzame energie beïnvloeden, maar ook gericht feedback geven op het gereduceerde energieverbruik of de meest recente handelswaarde van een kilowattuur stroom. De discussie rondom de slimme energiemeter toont echter aan hoe broos het vertrouwen is dat consumenten in de overheid en energiebedrijven hebben. “Je moet innovatieve ICT-toepassingen niet te ingewikkeld of ondoorzichtig maken”, weet Agricola. “Consumenten ervaren dan dat hun veiligheid of privacy geschonden wordt. Of ze zien een applicatie als verplichting en haken alleen om die reden alsnog af.”

Vacature

De afdeling Business Innovation & Customer Behaviour van TNO bestaat uit een team van twintig mensen dat zich bezighoudt met het succesvol sturen van innovaties, onder meer via ICT en social media. Binnen deze afdeling is momenteel een vacature voor een senior gedragskundige. “Wat we vooral van deze persoon verwachten, is dat hij of zij vanuit een wetenschappelijke methodologie ontrafelt hoe je blijvend transities bij verschillende groepen mensen tot stand kunt brengen”, vertelt Agricola. “Ook het ontwikkelen van een heldere visie en de implicaties hiervan uitdragen, behoort tot de kwaliteiten waar we naar zoeken. Omdat we niet aan de problemen van gisteren, maar aan de uitdagingen van overmorgen werken, dien je als onderzoeker diverse stakeholders enthousiast te maken voor je visie, zodat er voldoende draagvlak ontstaat om een kennisprogramma uit te voeren. Ons werk is immers niet alleen van belang voor de BV Nederland en commerciële bedrijven. Het raakt de gehele samenleving.”